سعدي

ׁׁׁׁدر سالى محمد خوارزمشاه، رحمه الله عليه با ختا برای مصلحتی صلح اختيار کرد. به جامع کاشغر درآمدم، پسری ديدم نحوی به غايت اعتدال و نهايت جمال چنانکه در امثال او گويند:

معلمت همه شوخى و دلبرى آموختׁׁׁׁجفا و عتاب و ستمگرى آموخت

من آدمى به چنين شكل و خوى و قد و روشׁׁنديده­ام مگر اين شيوه از پرى آموخت

ׁׁׁׁمقدمه نحو زمخشری(1) در دست داشت و همی خواند: ضرب زيد عمروا و کان المتعدی عمروا. گفتم: ای پسر، خوارزم و ختا صلح کردند و زيد و عمرو را همچنان خصومت باقيست؟ بخنديد و مولدم پرسيد. گفتم: خاک شيراز. گفت: از سخنان سعدی چه داری؟ گفتم:

بليت بنحوی يصول مغاضباׁׁׁׁعلی کزيد فی مقابله العمرو(2)

علی جر ذيل يرفع راسهׁׁׁׁو هل یستقيم الرفع من عامل الجر

ׁׁׁׁلختی به انديشه فرو رفت و گفت: غالب اشعار او در اين زمين به زبان پارسيست، اگر بگويی به فهم نزديکتر باشد. کلم الناس علی قدر عقولهم(3). گفتم:

طبع تو را تا هوس نحو كردׁׁׁׁصورت صبر از دل ما محو كرد

اى دل عشاق به دام تو صيدׁׁׁׁما به تو مشغول تو با عمرو و زيد

ׁׁׁׁبامدادان که عزم سفر مصمم شد، گفته بودندش که فلان سعديست. دوان آمد و تلطف کرد و تاسف خورد که چندين مدت چرا نگفتی که منم تا شکر قدوم بزرگان را ميان بخدمت ببستمی. گفتم: با وجودت ز من آواز نيايد که منم. گفتا: چه شود گر درين خطه چندين بر آسايی تا بخدمت مستفيد گرديم؟ گفتم: نتوانم بحکم اين حکايت:

بزرگى ديدم اندر كوهسارىׁׁׁׁقناعت كرده از دنيا به غارى

چرا گفتم: به شهر اندر نيايىׁׁׁׁكه بارى، بندى از دل برگشايى

بگفت: آنجا پري رويان نغزندׁׁׁׁچو گِل بسيار شد پيلان بلغزند

ׁׁׁׁاين را بگفتم و بوسه بر سر و روی يکديگر داديم و وداع کرديم.

بوسه دادن به روى دوست چه سود؟ׁׁׁׁهم در اين لحظه كردنش بدرود

سيب گويى وداع بستان كردׁׁׁׁروى از اين نيمه سرخ، و زان سو زرد

ان لم اُمت یوم الوداع تاسفاׁׁׁׁلا تحسبونی فی المودﺓ منصفا (4)

گلستان سعدي - باب عشق و جواني

-------------------------------------------

(1) یكی از علمای بزرگ ادیب كه دارای تصانیف و تالیف های بسیار است.

(2) به شخصی نحوی دچار شدم كه بر من غضبناك شد و حمله می­كرد مانند حمله ی زید در روبرو شدن با عمرو.

(3) با مردم به اندازه ی فهم ایشان سخن گویید.

(4) هرگاه روز وداع از غصه نمردم، مرا در دوستی منصف و عادل مپندارید.